بررسي اثر الگوي کاشت طالبي در دو روش کشت سنتي و کشت با استفاده از مالچ پلاستيکي

Investigation Effect of Cantaloupe Plantign Pattern in two Methods of Traditional and Use Mulch

اعضاء هيات علمي مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي ورامين

چکيده

مطالعه حاضر با هدف امکان افزايش راندمان مصرف آب و توليد در زراعت طالبي در قالب طرح آماري اسپيلت پلات فاکتوريل در سه تکرار و به مدت 2 سال زراعي در ورامين اجرا شد. فاکتور اصلي پوشش نايلوني در دو سطح شامل استفاده از پوشش نايلون و بدون پوشش نايلون و عامل فرعي فاصله رديف ها و بوته ها به ترتيب شامل دو اندازه 1/5 و 2 متر و سه اندازه 25 و 50 و 75 سانتي متر که تواما به صورت فاکتوريل در شش کرت فرعي اعمال گرديد. طول کرت هاي آزمايشي 4/5 متر و در هر کرت دو خط کشت شد. ميزان آب آبياري در کشت نايلون و بدون نايلون به ترتيب حدود 2000 و 3500 متر مکعب و دفعات آبياري در آنها به ترتيب 7 و 13 روز بود. نتايج اين بررسي نشان داد که استفاده از پوشش نايلون در جوي ها باعث افزايش معني داري در راندمان مصرف آب شد. علاوه بر اين باعث کنترل بهتر علف هاي هرز گرديد، ولي روي عملکرد اثر معني داري نداشت. اثر فاصله بوته ها روي عملکرد و راندمان مصرف آب در سطح احتمال يک درصد معني دار بود ولي فاصله پشته ها اثر معني داري روي عملکرد و راندمان مصرف آب نداشت رتبه بندي ميانگين عملکرد در بين تيمارها نشان داد که بيشترين راندمان مصرف آب معادل 7/05 کيلوگرم در متر مکعب مربوط به کرت با پوشش نايلوني و فاصله بوته 50 سانتي متر بود. لذا نتيجه مي شود که الگوي کاشت مناسب براي طالبي سمسوري چه در کرت هاي پوشش دار و چه در کرت هاي بدون پوشش، فاصله بوته 50 سانتي متر و عرض پشته 1/5 متر مي باشد و استفاده از پوشش نايلون در جوي ها باعث افزايش معني داري در راندمان مصرف آب مي شود.

مقدمه

طالبي گياهي يک ساله از تيره کدوئيان Cucurbitaceae با نام علمي Cucumis melo و خاص فصول گرم مي باشد. بررسي الگوي کاشت طالبي در جنوب وشمال اينديانا با دو عرض پشته 1/5 و 2/1 متر و چهار فاصله بوته 90،60،120 و 150 سانتي متر بر روي رديف نشان داد که عملکرد و تعداد ميوه در هر هکتار با افزايش تعداد بوته ها از 3074 تا 10764 بوته در هکتار يا کاهش فاصله بوته ها بر روي رديف از 150 سانتي متر به 60 سانتي متر به طور خطي افزايش يافته است اما عرض پشته ها که شامل دو فاصله 1/5 و 2/1 متر بود هيچ گونه اثر معني داري را بر روي تعداد ميوه در هر بوته و يا متوسط وزن آنها نشان نداده است. (Maynard and Dennis, 1998). تراکم بوته طالبي در قسمت هاي مرکزي و غربي ايالات متحده امريکا، با فاصله بوته روي رديف 0/9 تا 1/2 متر و عرض پشته 1/2 تا 2/1 متر توصيه شده است (Foster, 1993).
نتايج بررسي ها بر روي دو رقم طالبي هيبريد در اينديانا نشان داد که کاهش فاصله بوته ها در روي رديف از 100 سانتي متر به 25 سانتي متر (3600 بوته در هکتار به 14500 بوته در هکتار) در پشته هايي به عرض 2/7 متر، باعث افزايش خطي تعداد ميوه ها در هر هکتار و کاهش خطي متوسط وزن هر ميوه و درصد قند ميوه ها شده است اما تغيير معني داري روي عملکرد نداشته است (Bhella, 1985; Davis and Meinert, 1965) . عملکرد کدو با کاهش فاصله بوته روي رديف از 75 به 30 سانتي متر به طور خطي افزايش يافت (Dweikat and Kostewiez, 1989) . استفاده از مالچ هاي پلي اتيلن براي اولين بار در ژاپن و در دهه 1960 ميلادي مطرح شد و خيلي سريع به اروپا و آمريکا گسترش پيدا کرد (فرهادي، 1378). مالچ هاي پلاستيکي بر اساس نوع کاربرد، از رنگ هاي متفاوتي برخوردار هستند به طوري که عموماً در سه گروه تيره، روشن و رنگي قرار مي گيرند مالچهاي تيره غالباً سياه يا خاکستري هستند و بيشترين کاربرد را در کشاورزي دارند ويژگي مهم آنها، افزايش درجه حرارت خاک و کنترل علفهاي هرز مي باشد مالچ هاي روشن که شفاف و سفيد مي باشند به دليل بازتابش بيشتر نور داراي اهميت ويژه اي هستند از مالچ هاي رنگي نيز که کاربرد کمتري در کشاورزي دارند تنها براي اهداف خاص از جمله کنترل آفات استفاده مي شوند (Campos et al., 1992). مزاياي استفاده از مالچ پلاستيکي را افزايش راندمان مصرف آب، مبارزه با علفهاي هرز، جلوگيري از سله بستن خاک، افزايش حاصلخيزي خاک، جلوگيري از نوسانات درجه حرارت و تنش هاي رطوبتي جلوگير ي از تجمع نمک ها در سطح خاک، جلوگيري از تماس ميوه ها با خاک مرطوب، پيش رس کردن محصول، افزايش سطح سبز مزرعه، جلوگيري از فرسايش خاک و افزايش عملکرد عنوان کرده اند(Richard et al., 1987 و موسوي، 1364) . پوشش هاي پلاستيکي موجب حذف عمليات سله شکني در فرآيند توليد مي شود از طرفي، با توجه به اينکه دو فاکتور اساسي رطوبت و حرارت در شرايط مالچ هاي پلي اتيلن در حد مطلوبي و با نوسانات کمتر وجود دارد، لذا فعاليت ميکرو ارگانيسم ها شدت يافته و در نتيجه معدني شدن نيتروژن از منابع آلي به خوبي صورت مي گيرد که اين موضوع در حفظ حاصلخيزي خاک مؤثر مي باشد (Ruppel and Makswitat, 1996). مقايسه ورقه هاي پلاستيک شفاف و مشکي معمولي، نوري و نوري بيولوژيکي با شاهد بدون پوشش روي رشد و عملکرد طالبي نشان داد که مقدار جذب خالص و رشد نسبي بوته در مرحله آغازين رشد و عملکرد طالبي نشان داد که مقدار جذب خالص و رشد نسبي بوته در مرحله آغازين رشد در کرت هاي حاوي مالچ پلاستيکي تا صد در صد افزايش نشان داد اما در مرحله انتهايي رشد بوته، مقدار جذب خالص و رشد نسبي تيمار شاهد (بدون پوشش) 50 درصد بيشتر از تيمارهاي مالچ بود اين نتايج نشان داد که تحت شرايط مالچ هاي پلاستيکي پروسه رشد تسريع شده و تيمارهاي مالچ پلاستيکي عملکرد (40-50 تن در هکتار) بيشتري نسبت به تيمار بدون مالچ (26 تن در هکتار) توليد نمودند (Munguia and et al., 2000) .
استفاده از مالچ هاي پلاستيکي يکي از تکنيک هاي مطمئني است که منافع زيادي براي توليدکنندگان دارد. اين سودمندي را تا حدودي ناشي از بالا رفتن گرماي خاک مي دانند حصول منفعت ناشي از کاربرد مالچ، باعث تداوم مصرف و کاربرد بيشتر پلاستيک در سطح جهان مي گردد که تجمع مالچ پلاستيکي در زمين منجر به آلودگي محيط مي شود. اين بقاياي پلاستيک در خاک باعث ايجاد مشکلات زيست محيطي در بسياري از کشورها شده است استفاده از پلاستيک هاي فاسد شدني مي تواند بر مشکل فوق فائق آيد و نه تنها هزينه هاي جمع آوري کاهش مي يابد بلکه بعد از اثر بخشي، پلاستيک تجزيه و به مواد طبيعي نظير دي اکسيد کربن و آب تبديل مي شوند (Taber, 1993). الگوي تجزيه پذيري مالچ هاي پلي اتيلن متفاوت است و تابع شدت نور خورشيد، درجه حرارت، مقدار بارندگي، باد، عرض جغرافيايي، زمان کاشت محصول و نوع محصول مي باشد ولي بطور کلي ورقه هاي مشکي سريعتر از نوع شفاف تجزيه مي شوند.
با توجه به مزاياي کاهش مصرف آب و راندمان بالاي سيستم آبياري قطره اي، توام نمودن آن با مالچ هاي پلي اتيلن در استفاده بهينه از آب مؤثر مي باشد (نصر اصفهاني، 1375). ورقه هاي پلاستيکي مشکي، بهترين گزينه براي جايگزين نمودن مصرف شن در محصولات خيار و پياز مي باشد نتايج ديگر نشان داد هزينه وجين علف هاي هرز در روش پلاستيک مشکي 3 تا 4 درصد هزينه مذکور در روش معمول زارعين مي باشد علاوه بر اين در روش اخير، براي هر هکتار محصول حدود 200 متر مکعب در آب مصرفي صرفه جويي مي شود. نتايج تحقيقات همچنين نشان دهنده افزايش 16/5 درصدي عملکرد در حالت به کار بردن پلاستيک مشکي نسبت به روش معمول زارعين (مصرف شن) بوده است ( يزداني ، 1365).

مواد و روش ها

آزمايش حاضر با هدف امکان افزايش راندمان مصرف آب و توليد در زراعت طالبي در قالب طرح آماري اسپيلت پلات فاکتوريل در سه تکرار و به مدت 2 سال زراعي در ورامين اجرا شد. فاکتور اصلي پوشش نايلوني در دو سطح شامل استفاده از پوشش نايلون و بدون پوشش نايلون و عامل فرعي فاصله رديف ها و بوته ها به ترتيب شامل دو اندازه 1/5 و 2 متر و سه اندازه 25، 50، 75 سانتي متر که تواماً به صورت فاکتوريل در شش کرت فرعي اعمال گرديد. طول کرت هاي آزمايشي 4/5 متر و در هر کرت دو خط کشت شد ميزان آب آبياري در کشت نايلون و بدون نايلون به ترتيب حدود 2000 و 3500 متر مکعب و دفعات آبياري در آنها به ترتيب 7، 13 روز بود. حجم آب ورودي به کرت هاي آزمايشي توسط پارشال فلوم 3 اينچي اندازه گيري شد.

قبل از کاشت از خاک مزرعه به منظور تعيين بافت خاک، وزن مخصوص ظاهري و همچنين تعيين مشخصات رطوبتي آن (P.F) نمونه برداري صورت گرفت (جدول 1). ابتدا مزرعه آزمايشي آبياري و پس از گاوروشدن سپس بذور در منطقه مرطوب روي لبه پشته هاي آزمايشي کشت گرديد نهايتا با استفاده از پوشش نايلوني از نوع شفاف و عرض 2 متر جداره داخلي جوي ها و قسمتي از روي پشته ( در حدود 30 سانتي متر) با پوشانده شدند. پس از سبز شدن مزرعه سريعا نسبت به بريدن پوشش پلاستيکي در قسمت دور تا دور گياهچه ها و بيرون آوردن آنها از زير پلاستيک اقدام گرديد. استفاده از مالچ پلاستيکي درون جوي ها تبخير و اتلاف رطوبت خاک اطراف ريشه ها را کاهش مي دهد به طوريکه در اين گونه کرت ها در مقايسه با کرت هاي بدون استفاده از مالچ تعداد آبياري ها تقريبا به نصف کاهش يافت.
زمان انجام آبياري مطابق با کاهش 50 درصدي رطوبت قابل استفاده بود. متوسط آب آبياري مصرف شده در کرت هاي با پوشش نايلون 2000 متر مکعب در هکتار با هفت نوبت آبياري و در داخل کرت هاي بدون پوشش 3500 متر مکعب در هکتار با 13 نوبت آبياري بود. عملکرد محصول در کرت هاي آزمايشي پس از برداشت آخرين چين محصول محاسبه و سپس به عملکرد در هکتار تبديل گرديد. براي تعيين تعداد ميوه در بوته تعداد 5 بوته که در شرايط رقابتي نرمالي بودند انتخاب و سپس تعداد ميوه هاي قابل برداشت و متوسط وزن آنها تعيين شد اندازه گيري صفت قطر ساقه که عامل مهمي براي مقاومت بوته ها در مقابل بادهاي شديد مي باشد نيز توسط کوليس و بر روي همان 5 بوته انتخابي صورت گرفت.
کارآيي مصرف آب آبياري از تقسيم عملکرد محصول به مقدار آب مصرفي بر حسب کيلوگرم بر متر مکعب محاسبه گرديد. تمام صفات اندازه گيري شده با استفاده از نرم افزار آماري MSTATC تجزيه واريانس شد و سپس ميانگين هر يک از صفات به روش آزمون دانکن مقايسه و مناسب ترين الگوي کاشت مشخص گرديد.

نتايج و بحث

تجزيه و تحليل آماري نتايج طرح نشان مي دهد که در سطح تيمار اصلي (پوشش مالچ) صفات قطر ساقه و کارايي مصرف آب و در سطح فاصله بوته ها صفات عملکرد، متوسط وزن ميوه، قطر ساقه و کارايي مصرف آب و در اثر متقابل پوشش و فاصله بوته کارآيي مصرف آب در سطح يک درصد معني دار شده اند و در سطح تيمار فاصله رديف هيچيک از صفات از لحاظ آماري اختلاف قابل ملاحظه اي نداشته اند.

نتايج جدول 2 نشان مي دهد که بيشترين مقدار عملکرد و متوسط وزن ميوه ها به ترتيب 20/18 تن در هکتار و 1/85 کيلوگرم مربوط به تيمار فاصله بوته 50 سانتي متر، تعداد ميوه در بوته معادل 2/9 مربوط به تيمار بدون پوشش مالچ، قطر ساقه 1/8 سانتيمتر مربوط به تيمار فاصله بوته 75 سانتيمتر بود آثر مالچ پلاستيکي بر روي کارآيي آب مصرفي (W.U.E) معني دار است و بيشترين کارآيي مصرف آب مربوط به کرت هاي پوشش دار 6/26 کيلوگرم بر متر مکعب در مقايسه با کرت هاي بدون پوشش با ميانگين 4/77 کيلوگرم بر متر مکعب مي باشد که با يکديگر اختلاف معني دار دارند.
بررسي اين صفت در سطوح فاکتور فاصله بوته روي رديف هاي کاشت نشان مي دهد که کارآيي مصرف آب با ميانگين 6/17 کيلوگرم بر متر مکعب در فاصله بوته 50 سانتي متر حاصل گشته که با فاصله بوته 25 سانتي متر اختلاف معني دار نداشته ولي با فاصله بوته 75 سانتي متر اختلاف معني دار دارد.

نتايج جدول 3 نشان مي دهد بالاترين کارايي مصرف آب در کرتهاي پوشش دار با فاصله بوته 50 سانتي متر و پس از آن 25 سانتي متر به ترتيب از ميانگين هاي 7/05 و 6/61 کيلوگرم بر متر مکعب حاصل گشته که با ساير سطوح مورد بررسي اختلاف معني دار دارد.
نتايج همبستگي صفات در جدول 4 نشان مي دهد که عملکرد با متوسط وزن ميوه و کارايي مصرف آب در سطح احتمال يک درصد همبستگي مثبت معني دار و با ساير صفات همبستگي معني داري ندارد، صفت تعداد ميوه در بوته با متوسط وزن ميوه در سطح احتمال پنج درصد همبستگي منفي معني دار دارد و صفت کارآيي مصرف آب با متوسط وزن ميوه در سطح احتمال يک درصد همبستگي مثبت معني دار دارد.

بحث

نتايج تحقيق حاضر با نتايج تحقيقات ساير محققين در ديگر نقاط جهان همخواني دارد بر اساس نتايج تحقيق حاضر، بيشترين عملکرد مربوط به فاصله بوته 50 سانتي متر بود که با نتايج Dweikat and Kostewiez, 1989, Maynard and Dennis, 1998 در رابطه با تاثير کاهش فاصله بوته در افزايش عملکرد همخواني دارد. همچنين استفاده از پوشش پلاستيکي باعث افزايش کارآيي مصرف آب شد که با نتايج ريچارد و ويليام (Richard and William,. 1987)، موسوي 1364 ، نصر اصفهاني 1375 و يزداني 1365 همخواني دارد.

نتيجه گيري

با استفاده از نتايج اين طرح مي توان چنين نتيجه گرفت که استفاده از پوشش پلاستيکي علاوه بر اينکه در کنترل علف هاي هرز موثر مي باشد باعث کاهش مصرف آب از طريق جلوگيري از تبخير سطحي و در نتيجه کاهش تعداد دفعات آبياري گشته که خود باعث افزايش کارايي آب آبياري مصرفي و صرفه جويي در مصرف آب بميزان حدود 1500 متر مکعب در هکتار مي گردد که خصوصا در مناطق با اقليم هاي خشک و نيمه خشک که تامين آب آبياري با مشکلات فراواني مواجه مي گردد بسيار مناسب مي باشد. اين پوشش پلاستيکي در بعضي شرايط ممکن است موجب ابتلا گياه به برخي بيماريهاي ريشه اي گردد و در صورتي که خاک داراي نفوذپذيري و تهويه مناسبي بوده و تهيه زمين به درستي انجام گيرد کمتر ممکن است اتفاق افتد. بعضي زراعين که از مالچ پلاستيکي استفاده مي نمايند قبل از پايان دوره رشد گياه اقدام به برداشتن مالچ پلاستيکي مي نمايند که اين کار بعلت تغيير ناگهاني شرايط محيطي ريشه ها باعث ايجاد استرس و خشک شدن و ريزش برگهاي گياه شده و کاهش عملکرد را به دنبال خواهد داشت لذا اين پوشش بايستي تا انتهاي دوره رشد گياه برداشته نشود همان گونه که نتايج اين بررسي نشان مي دهد که الگوي کاشت مناسب براي طالبي سمسوري چه در کرت هاي پوشش دار و چه در کرت هاي بدون پوشش همان 50×150 يعني عرض پشته 1/5 متر و فاصله بوته 50 سانتي متر مي باشد که داراي بيشترين عملکرد و بيشترين ميزان کارايي مصرف آب (7/05 کيلوگرم محصول بر متر مکعب آب آبياري) مي باشد.

منابع

بي نام. 1378. آمارنامه کشاورزي. معاونت طرح و برنامه وزارت کشاورزي .
موسوي، ف، و. شايان. 1364. (ترجمه). آب بيشتر براي مناطق خشک. انتشارات مرکز نشر دانشگاهي، تهران.
ناصري، م وع ، تهراني فر . 1374. توليد بذر سبزيجات، ترجمه، انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد. (300 صفحه)
نصر اصفهاني، مهدي. 1375 . بررسي امکان کنترل چند بيماري مهم خاکزاد مزارع خيار توسط انرژي خورشيدي Soil solarizalion، خلاصه مقالات اولين کنگره علوم باغباني ايران.
يزداني، هوشنگ، 1365. گزارش نتايج طرح هاي بررسي مصرف شن روي محصولات خيار و پياز، اداره خاکشناسي و حاصلخيزي اصفهان.

منبع:نشريه پژوهش در علوم کشاورزي جلد 2 شماره2
/س